Λιμναίος Οικισμός

Ο Προϊστορικός Λιμναίος Οικισμός βρίσκεται στη νότια όχθη της λίμνης Ορεστιάδας στο σημείο που ονομάζεται «Νησί». Ανακαλύφθηκε τυχαία το 1938 από τον καθηγητή Α. Κεραμόπουλο.

Η στάθμη της λίμνης δεν είναι σταθερή.Άλλοτε υψώνεται και κατακλύζει τις ιδιοκτησίες των Καστοριανών καί άλλοτε υποχωρεί .Έκείνη τη χρονιά (1938) η στάθμη της λίμνης είχε υποχωρήσει αρκετά στην περιοχή του Δισπηλιού ,κοντά στην αρχαία τεχνητή επίχωση  και ο καθηγητής Κεραμόπουλος μέτρησε τις κορυφές 500 πασσάλων.Στις 28 Αυγούστου του ίδιου έτους επιχείρησε δοκιμαστική ανασκαφή . Σημαντικά τμήματα πασσαλόκτιστων κατοικιών έκαναν την εμφάνισή τους φέρνοντας στην επιφάνεια έναν προϊστορικό λιμναίο οικισμό, ο οποίος χρονολογείται στη Νεολιθική Περίοδο (6.000 – 3.000 π.Χ.). Οι «πολιτείες του νερού» ήταν αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο για την προϊστορία, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου.
Οι συστηματικές ανασκαφές στο χώρο, ωστόσο, ξεκίνησαν το 1992 υπό τη διεύθυνση και εποπτεία του καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) Γ. Χουρμουζιάδη, οι οποίες έφεραν στο φως σημαντικότατα ευρήματα που σχετίζονται με όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του ανθρώπου της εποχής εκείνης.

 Τα σπίτια του οικισμού, κυκλικά και ορθογώνια, ήταν κατασκευασμένα από ξύλο, βρύα και πηλό και στηρίζονταν πάνω σε ξύλινες πλατφόρμες. Από τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα, καθώς και από τα αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν συμπεραίνεται πως η οικονομική ζωή της κοινότητας βασιζόταν στη γεωργία, την κτηνοτροφία, το κυνήγι και το ψάρεμα.

Τα ευρήματα των ανασκαφών αποδεικνύουν ότι ο προϊστορικός άνθρωπος της περιοχής κατείχε την τεχνογνωσία να ψαρεύει, να κυνηγάει με πρωτοποριακά για την εποχή όπλα και να καλλιεργεί τη γη με εξελιγμένα εργαλεία.

Μεταξύ των ευρημάτων ανακαλύφθηκε και μια ξύλινη πινακίδα με γραμμικά σύμβολα, η οποία χρονολογείται στο 5.260 π.Χ. Αν και δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί, η ηλικία της γραφής είναι η παλαιότερη γνωστή γραφή και δεν αποκλείεται να αποτελεί μια πρώιμη μορφή γραφής.

Στην περιοχή όπου εντοπίστηκε ο οικισμός, έγινε μια προσπάθεια ανασύνθεσης της εικόνας του Προϊστορικού Λιμναίου Οικισμού και της δημιουργίας του πρώτου Ελληνικού Οικομουσείου, το οποίο ξεπερνά τα όρια μιας συμβατικής αρχαιολογικής έκθεσης. Σε μια έκταση 20 στρεμμάτων, αναπαριστάνεται το οικοσύστημα του Λιμναίου Οικισμού με καλύβες πάνω σε ξύλινες πλατφόρμες μέσα στη λίμνη, οι οποίες διαθέτουν σκεύη οικιακής χρήσης και εργαλεία της εποχής, ακριβή αντίγραφα των σκευών που έχουν βρεθεί στις ανασκαφές. Στην φυσική αυτή αναπαρά σταση, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να βυθιστεί στην ανθρώπινη προϊστορία, περπατώντας πάνω στις ξύλινες πλατφόρμες του χωριού, να δει τα νοικοκυριά της 6ης χιλιετίας και να πληροφορηθεί για τη ζωή των νεολιθικών κατοίκων. Η αναπαράσταση πλαισιώνεται από χώρους υποδοχής και αναψυχής και εκφράζει μια σύγχρονη αντίληψη στο επίπεδο χρήσης της αρχαιολογικής πληροφορίας.

Ο Λιμναίος Οικισμός του Δισπηλιού είναι ένας από τους παλαιότερους και σημαντικότερους του είδους του στην Ευρώπη. Οι ανασκαφές στο Δισπηλιό αποτελούν σταθμό στην αρχαιολογική έρευνα στην Ελλάδα, όχι μόνο γιατί αποτελεί το μοναδικό ανασκαμμένο λιμναίο οικισμό στην Ελλάδα αλλά και γιατί η συστηματική έρευνα κατέδειξε ότι δεν έχουμε να κάνουμε με ένα στατικό συνοθύλευμα πρωτόγονων ανθρώπων, αλλά με μια δυναμική κοινωνία